17.10.2014 14:39:56

Даночно затајување

ДЕФИНИЦИЈА - ДАНОЧНО ЗАТАЈУВАЊЕ

Согласно член 279 од Кривичниот законик кривично дело претставува кога некој намерно ќе го одбегне целосно или делумно плаќањето на данокот, придонес или некоја друга давачка на која е обврзан со закон, дава лажни податоци за своите приходи или други факти од влијание за утврдување на износот на ваквите обврски или пријави помалку или не пријави приход. 

За да едно лице биде прогласено за виновно и дека сторил кривично дело – затајување на данок може да е само кога ќе се покаже разумно сомневање дека се присутни следните факти:

Прво: дека лицето што должи значителен данок не гo пријавил во даночните пријави и
Второ: дека лицето знајеќи ги своите обврски за плаќање на данок, свесно и намерно се обидел да го избегне данокот. 

Зборот “обид“ значи дека лицето знаело и имало разбирање дека за време на одреден даночен период или година кој се оданочува, согласно законските прописи бил должен да го пријави данокот или приходот, но сепак свесно и намерно се обидел тоа да го избегне и не пријавил значителен дел од данокот на тој доход, или намерно не ги пријавил сите приходи остварени во тековната година.

Секојдневно сме сведоци на различни појави на “даночни скандали” за даночно затајување, но дали тоа се и вистинските – реални состојби за даночната евазија, е отворено прашање.

Јавното мислење е дека само “способните бизнисмени“ го одбегнуваат плаќањето на даноците, а при тоа да останат неоткриени, иако во суштина се работи за криминалци или криминални групи.

Ние нема да зборуваме за “способните бизнисмени“ туку ќе се задржиме на даночното не-затајување и причините кои “придонесуваат“ за сомневање на даночно затајување.

Правна нејасност

Обврската за плаќање на данокот зависи од дефинициите на правните тремни кои се нејасни. На пример, Како непризнаени расходи за даночни цели се сметаат: расходите кои не се поврзани со вршење на дејност на субјектот, односно не се непосреден услов за извршување на таа дејност и не се последица од вршењето на таа дејност; предизвика голема “главоболка“ кај даночните обврзници и даночните инспектори. Општо земено, во даночините закони има многу нејаснотии и контрадикторности што претставува проблем за исправно толкување и примена во деловните книги кај даночните обврзници, и е потенцијален извор на избегнување на данокот. 

Исто така, донесување на големиот број на измени, дополнувања и воведување на нови законски прописи од даночната свера во краток врменски период и ненаревемено донесување на Правилници и Упаства за исправна примена на законските прописи, е потенцијален избор на избегнување на данокот.

Тука не можеме, а да не потенцираме дека усвојување на големиот број на нејасни даночни закони, правилнци и упаства во краток временски период од страна на даночната власт, им обозможува на консалтинг куќите организирање на разни советувања и издавање на прирачници ( како и на секој предлог – закон) со општи објаснувања или “со практични примери“, што од друга страна кај даночните обврзници предизвикува дилеми за исправно толкување и постапување по даночните закони и зголемување на трошоците, а да не спомнуваме дека секогаш се со став.... “ние мислиме“ или ..... “нашиот став е“ со што ја избегнуваат одговорноста и последиците од спроведените постапки во деловните книги кај даночните обврзници од страна на нивните сметководители, бидејќи за погрешната примена на даночните закони во деловните книги, одговорноста е нивна, а не на “даночниот советник“ кој се оградува од одговорноста и последиците.

Поради нејасните даночни закони, при надворешните контроли од страна на даночните инспектори и утврдување на фактите во нивните наоди, доста често во пракса се соочуваме со даночно затајување, што е далеку од тоа дека даночниот обврзник или лицето свесно и намерно се обидело да го избегне плаќањето на данокот, без да биде информиранo за тоа дека сторил даночно казнено дело, туку само се повикуваат по член 100 од Законот за даночна постапка, така што даночниот обврзник незнаејќи што значи тој член од Законот и воопшто нема сознание дека сторил даночно казнено дело.

Избегнување на данок во рамките на законот и Даночно затајување

Избегнување на данокот е правно користење на даночниот режим во сопствена предност, да се намали износот на данокот кој се плаќа во рамките на законот. 

Терминот „ублажување на данокот” е синоним за избегнување на данокот и доста често се употребува од страна на даночните советници како алтернатива на избегнување на данокот. Овој термин во некои земји се користи за да се направи разлика од избегнување на данокот предвидени од страна на законодавците кога се користат дупките во законот. 

Примери за избегнување на данокот се:

Земјата на престој – физичко лице или фирма може да ги намали даноците со промена на седиштето во земја таканаречена “даночен рај”, како што се Кипар, Монако или станува вечен патник.

Двојно оданочување – повеќето земји се влезени со билатералните договори на двојно оданочување со многу други земји за да се избегне оданочувањето на нерзидентите двапати, еднаш каде што е заработен приходот и повторно во земјата на седиштетото на физичкото лице или фирмата. Сепак, постојат релативно малку договори за избегнување на двојно оданочување со земјите кои се сметаат за даночен рај.

Правни лица без промена на земјата на престој, легално може да го избегне данокот со формирање на посебен правен субјект (компанија/приватна фондација) во друга земја, која потоа се приклучува кон наречена оф-шор компанија која се појавува како нерезидент во матичната земја на правното лице. Овие компании се користени за многу цели, вклучувајќи барем некои од следниве:

а) консултантски услуги од самовработени лица или надворешни консултанти кои всушност се единствените акционери или директори;

б) Вработување на физички лица во странство со привремен престој, со неплаќање на целосна плата, со што може да се намали данокот и да се избегне контролата. Овој ангажман најчесто се применува во политички нестабилни земји.

в) инвестициски компании – фондови акумулирани преку инвестициски компании кои можат да инвестираат во целиот свет.

г) авторски права, патенти и трговски марки, иако често атворските права можат да страдаат од задржување на даноци, но во некои случаи може да им овозможи намалување на стапката на данокот кој се задржува.

Ситуацијата е многу подобрена и се должи на зголемента регулатива во многу земји, преку финансиските центри, кои се повеке се во финансиска акција Task Force за перење пари, но сепак овие злоупотреби постојат и денес. 

Спротивно на тоа, даночно затајување е општ термин за напорите од страна на поединци – фирми и други субјекти да се избегне данокот и приходот на нелегален начин, и да се стекнат со противправна имотна корист. Даночното затајување обично вклучува даночни обврзници кои со прикривање на вистинската состојба имаат единствена цел да ја намалат делумно или целосно својата даночна обврска, и вклучува, особено, неточно известување (како што е искажување на помалку приходи или добивки отколку што всушност се зарабетени или пренагласување на трошоци). Даночното затајување е активност најчесто поврзана со сивата економија и е една мерка за степенот на даночно затајување во износ на непријавените приходи, односно разликата меѓу износот на приходот кој законски треба да се пријави и реално пријавениот износ. 

Најзастапено даночно затајување се појавува во следните примери:

- Незаконски приходи од коцкање, кражба, трговија со дрога итн.

- Шверц со странски производи преку неовластен пат, преставува избегнување на данок и царински давачки,

- Помалку искажани и платени даноци и придонеси на вработени од реално исплатените плати,

- Продажба на готови производи, добра и услуги на “црно“ и непријавување на данок и приходи,

- Зголемување на трошоците со фиктивни фактури.

Со последните измени во Законот за данок на добивка, се прави обид да се измерат непријавените приходи и даночниот јаз помеѓу помалку искажаните приходи или повеќе искажаните трошоци согласно пазарните цени. Меѓутоа, во праксата ќе се појават бројни проблеми од произволната проценка од страна на даночните инспектори (овозможена со закон) во однос на утврдувањето на овој даночен јаз, кој исто така ќе претставува потенцијал за даночно затајување, но дали е тоа даночно затајување или реално искажани приходи и расходи кој даночниот обврзник морал да ги направи во своето деловно работење, согласно со неговите политики, останува отворено прашање. 

Контрола и ниво на затајувањето 

Нивото на затајувањето зависи од голем број на фактори, а една од нив е фискалната равенка. Нивото на затајувањето исто така зависи и од ефикасноста на даночната администрација, нередовните контроли кај даночните обврзници и погрешната примена на даночните закони од страна на даночните обврзници предизвикана од нејасните даночни закони и нивното толкување. 

Поради тоа, наше мислење е, даночната власт за да ја има контролата и да го минимизира даночното затајување, неопходно е да направи извесни промени во даночната регулатива како што е:

» изготвува правилници и упаства во пократок временски период по направените промени во даночните закони и тоа на јасен и разбилив јазик и упаствата со практични примери,

» да организира советувања за даночните обврзници за исправна примена на даночните закони во нивните деловни книги;

» да ги зголеми контролите кај даночните обврзници и при констатации за погрешна примена на даночните закони, даночните инспектори во составениот записник да:

1) им ги укажат утврдените неправилности кои произлегуваат од погрешна примена на даночните закони и му овозможат на даночниот обврзник сам во одреден временски период – рок, истите да ги отстрани, односно да изврши корекции на даночните пријави со правилно искажани даноци и приходи и плаќање на утврдените разлики;

2) по истекот на дадениот рок, даночниот инспектор потворно прави увид во документација и во колку во дадениот период – рок, даночниот обврзник сам не успеал да ги отклони утврдените неправилности, не направил корекции на даночните пријави со правилно искажување на даноци и приходи и не извршил плаќање на утврдените разлики, му следи парична казна и решение за плаќање на утврдените разлики во определен рок;

3) во наредната контрола, доколку даночниот инспектор констатира дека даночниот обврзник и покрај тоа што бил опоменат за утврдените неправилности и дадената можност да изврши усогласување во своите деловни книги со даночните закони и понатаму продолжува со истите активности во своето понатамошно работење, ќе биде покрената постапка за даночно казнено дело.

Со ваквото постапување, ќе се подигне довербата, даночната свест и нивото на даночна писменост кај даночните обврзници за правилно искажување и плаќање на даноци и приходи, ќе им биде појасно како исправно да ги применуваат даночните закони во своите деловни книги, а со зголемените контроли, нивото на даночното затајување ќе биде сведено на минимум и даночната власт контролата за даночно затајување ќе ја има потполно.

Даночно затајување и казна

Даночното затајување е тешко кривично дело и даночниот обврзник се казува со парична казна, а одговорното лице во правното лице со казна затвор. Дури и ненамерното и несвесното намалување или помалку искажување на даноци во пријавите без да се земат во предвид причините за таквото настанување, од страна на даночните инспектори постои сомневање за сторен криминал и се поведува постапка за даночно казнено дело, односно даночно затајување. Во истражната постапка, доказ дали ќе се покрене обвинение против сторителот најмеродавен доказ е извршеното вештачење од страна на стручно лице. 

Не секогаш при ваквите вештачења се  анализира, дали помалку искажаниот данок и приход или неточно искажаните податоци во даночните пријави претставува свесно и намерно даночно затајување или произлегува од нејасните даночни закони и погрешна примена на истите, кое се рефлектира со погрешно искажувањето на даноците и приходите. Често се смета дека степенот на затајување зависи од сериозноста на казната за затајување. Нормално за значително поголем затаен данок , следи повисок степен на казна. 

Разграничување на термините избегнување на данокот и даночно затајување

Поради тоа потребно е да се направи измена во даночните закони и да се разграничат термините избегнување на данокот и даночно затајување.

Во принцип, поимот “затајување“ се однесува на нелегални и криминални активности, а “избегнување“ се однесува на превземени акции во рамките на законот, или произлегува од погрешна примена на законот. Значи мора да се направи разлика помеѓу преземените активности свесно и намерно избегнување на плаќање на данок и приход од активноста ненамерна и погрешна примена на даночните закони или одложено даночно плаќање од каде и произлегува помалку искажан или погрешно искажан данок и приходи. 

“Даночно затајување“ е избегнување на делумно и целосно пријавување и неплаќање на данок и приход, кој е законски обврзан да го пријави и плати во времето на криминалното однесување. Даночното затајување е криминално и нема влијание на износот на данокот што всушност се должи, иако тоа може да доведе до значителни парични казни.

Спротивно на тоа, терминот “избегнување на данок“ произлегува од погрешна примена или погрешно толкување на нејасните даночни закони, или поради даночното оптоварување даночниот обврзник превземал активност “одложување на обврската за плаќање на данок или приходи“. Меѓутоа, согласно нашите даночни закони ваквото постапување има ист третман како и даночно затајување, што всушност претставува прекршок, бидејќи обврската за плаќање на данокот ненамерно и несвесно ја избегнал, односно во вториот случај обврската останува и данокот законски се должи, само што се плаќа во наредниот даночен период, што од друга страна во никој случај не станува збор за криминално дејство со кое свесно и намерно на нелегален начин стекнал противправна имотна корист, односно е направено даночно затајување.

Од горе изнесеното можеме да заклучиме дека причините за даночната евазија во Република Македонија може да ги групираме во три групи:

Субјективни причини - лично поврзани со даночниот обврзник: даночна неписменост, неинформираност и/или погрешна информираност за исправна примена на законските прописи од даночната сфера, неможноста за испрвна примена на даночните закони пореди пречестите и нејасни измени, промени или дополнувања во даночните законите, даночата свест, сваќањето за правичноста на даночниот систем итн.

Објективни причини се големината на даночното оптоварување, начинот на оданочување, стручната оспособеност на даночните инпектори, организацијата и поставеноста на даночниот систем, што всушност преставува поимот, намерно и свесно даночно затајување.

Очигледно е дека причините за “даночно затајување/незатајување“ се од субјективно – објективна природа. Сепак, според наше мислење, централно место заземаат: 

» нејасни даночни закони и правилници, како и  неразбирливи упаства; 

» постојани  измени и дополнувања на даночните закони;

» погрешни толкувања и одговори на одредбите од даночните закони;

» даночната неписменост, неинформираност и/или погрешно толкување на даночните закони од страна на даночните обврзници за исправна примена на даночните закони и 

» подетално објаснување во даночните закони за поимот даночно затајување.